De zwarte kat van Willette
Het ziet er zo lieflijk en intiem uit. De elegante jonge vrouw, gekleed in mooi ondergoed en de zwarte kat die vanaf haar schouder aanstalten maakt, met zijn poot leunend op haar borst, naar beneden te klimmen. Willette gaf zijn schilderij de titel Une paire d’amis (Een vriendenpaar), wat het tafereel een gevoel van kameraadschap tussen mens en dier geeft. Maar kan nu zomaar worden gezegd dat dit kunstwerk inderdaad een teken is van de liefde voor een huisdier of had Willette misschien andere bedoelingen?
Adolphe Léon Willette, Une paire d’amis (Femme et chat noir), circa 1881, Olie op doek, 164,5 x 99,5 cm Collectie Weisman & Michel
Adolphe Léon Willette (1857 – 1926) was een van de bekende tekenaars, schilders en ontwerpers van Fin-de-Siècle Parijs. Hij verwierf onder meer bekendheid vanwege zijn karikaturen voor het satirische tijdschrift L’ Assiette au Beurre en zijn medewerking aan het ontwerp van de architectuur van de Moulin Rouge. Hij stond vooral bekend om de humor die hij in zijn werken naar voren liet komen.Is Une paire d’amis dan ook gemaakt als een spotprent? Dat is niet
aannemelijk maar hij had wel kunnen verwachten dat zijn werk als aanstootgevend
werd gezien. De kunstenaar heeft zijn eigen kat Boulette geschilderd samen met
het schildersmodel Grande Louison. In 1882 diende hij het schilderij in voor de
officiële Salon. Het werd echter door de jury geweigerd.1
Édouard Manet, Le Rendez-vous des chats, 1869, 43,5 x 33 cm
De kans is groot dat de jury het schilderij in strijd vond met de goede zeden. De afbeelding van katten had in de recente geschiedenis namelijk een twijfelachtige reputatie opgebouwd. In 1869 maakte Manet de tekening Le rendez-vous des chats. Hoewel Manet op dat moment al schandalen had veroorzaakt met zijn beroemde Le déjeuner sur l’herbe (1863) en Olympia (1863), was Le rendez-vous des chats misschien wel zijn meest expliciete werk. In deze periode werd de kat gezien als het symbool van de vrouwelijke seksualiteit. Niet voor niets figureert ook in Olympia een zwarte kat, wat de afgebeelde vrouw, het model Victorine Meurent in de positie van een prostituee plaatste. Er is maar weinig fantasie nodig om in Manets prent niet de ontmoeting van twee dieren op de Parijse daken te zien maar een scène van straatprostitutie. In dit licht is de kans groot dat ook het schilderij van Willette werd beschouwd als de weergave van een publieke dame. Kijken we nogmaals gedetailleerd naar de voorstelling, dan zien wij een zittende vrouw gekleed in haar met kant en linten afgezette ondergoed. Haar benen zijn enigszins opgetrokken en kruisen elkaar ter hoogte van de enkels. De pose is tegelijkertijd ingetogen en verleidelijk. Haar gekrulde vingers bij haar gezicht roepen een oh-la-la sfeer op en dit wordt verstrekt door de kronkelende kat die de blik al op de schoot van de vrouw geworpen heeft.
Nadat het schilderij afgewezen werd voor de Salon, ontmoette
Willette Rodolphe Salis, die enkele maanden eerder in december 1881 het
beroemde Cabaret Café de Chat Noir had geopend. Salis bood aan het schilderij
op een prominente plaats in zijn etablissement op te hangen. Dit was het begin
van een vier jaar durende samenwerking tussen de uitbater en de kunstenaar.
Willette ontwierp onder meer een glas-in-loodraam, een muurschildering en
bovenal het originele uithangbord van de Chat Noir met, u raadt het misschien
al, een naar beneden klimmende zwarte kater. Een voorbeeld van dit opvallende uithangbord is
tegenwoordig te bewonderen in het Musée Carnavalet in de bruisende Parijse wijk
Le Marais.
Adolphe Willette, Chat sur une demi-lune, 1882.
1. Phillip Dennis Cate, “Les artistes de Montmartre et le Cabaret du Chat Noir” in: Cat. Tent. Collection Weisman & Michel Fin de Siècle-Belle Époque (1880-1916), Éditions Hazan, Vanves, 2019, p. 27-30.